نیم‌نگاهی به بیزینس مدل «حالا بخر بعدا بپرداز» و 4 بازیگر بزرگ جهانی!

تقاضای خرید خودرو از تولیدکننده داخلی، پایان پذیر نیست، اما تصور کنید بازاری را که عرضه کننده‌ای با نوآوری‌ها و به‌کارگیری فناوری روز و درک نیاز مخاطب امروز نیز در آن حضور داشته باشد. مصرف کننده چه انتخابی خواهد داشت؟
با وجود آنکه مقایسه‌ی صنعت مالی با صنعت خودرویی ایران دقیق نیست و بازیگران توانمندی در آن حضور دارند اما شباهت‌هایی هم دارند. در این حوزه هم منفصل از بازار جهانی پیش می‌رویم یا از گذشته تا امروز، اغلب سهم بازار عرضه تسهیلات و برخی دیگر از خدمات مالی در اختیار بانک‌های دولتی بوده است.
در این بازار هم تقاضای تسهیلات و دیگر خدمات مالی به پایان نخواهد رسید و اما آنچه شاهدش هستیم، تغییر روند یا حداقل سیگنال‌هایی از تغییر، کانال‌های عرضه و ارزش پیشنهادی جدید و حضور بازیگرانی است که روی بازتری به مصرف‌کننده امروز و فردا دارند.

وام‌دهی از روندهای داغ و جذاب در کسب‌وکارهای حوزه خدمات مالی فناورانه است و بازیگران بزرگ قدیمی و همچنین بازیگران تازه از راه رسیده‌ای نیز دارد. یکی از مدل‌‌های کسب‌وکاری وام‌دهی که در سال‌های گذشته رشد زیادی در دنیا داشته، اعتباردهی خرد است. از اولین تجربه‌های موفق این ایده با ارائه خدمت از طریق کانال‌ سنتی، در بنگلادش و توسط محمد یونس، بنیانگذار گرامین بانک، رقم خورد. سیستمی که محمد یونس در دهه‌های گذشته توسعه داد با اعطای تسهیلات چند دلاری به یک زن برای خرید مواد اولیه کسب‌وکارش کلید خورد. کسب‌وکار تولید صنایع دستی که به کمتر از 30 دلار برای حیات نیاز داشت.

درباره محمد یونس، لینکی که در انتهای این نوشته قرار داده شده را بعدا بخوانید.

چه در بنگلادش یا در جوامع دیگر، افرادی بوده و هستند که در دهک‌های مالی کم درآمد قرار دارند و عموما وثیقه‌ای در دسترس و مورد پذیرش برای ارائه در قبال دریافت وام‌های کوچک ندارند. گرچه تقاضای بالقوه این گروه‌ها برای خدمات مالی همواره وجود داشته اما کمتر مورد توجه موسسات مالی بوده‌اند چون که سابقه اعتباری مشخصی نداشته و ریسک نکول بالا دارند. یک پاسخ به این وضعیت و تقاضای موجود، اعتباردهی خرد است.

در نتیجه‌ی طرح‌های اعتباردهی خرد، تلاش شده تا این گروه‌های کم درآمد با بهره‌بردن از این تسهیلات کوچک، وارد چرخه‌های اقتصادی شوند و قدمی برداشته شود در راستای تحقق یک هدف بزرگ در جوامع امروز، هدف «فراگیری مالی».

اما اعتباردهی خرد، گزینه‌ای مناسب، صرفا برای اقشار کم درآمد نیست. از دیگر گروه‌های هدف چنین طرح‌هایی، افراد دارای سطح درآمدی متوسط هستند تا نیاز به نقدینگی کوچک و آنی خود را راحت‌تر و در زمان کمتر رفع کنند. این نوع تسهیلات، در ایران و دنیا لزوما از ارزان‌ترین گزینه‌های موجود برای مصرف کننده نیستند بلکه در دسترس‌ترند.

در دنیا از حدود دو دهه پیش که اولین فینتک‌های وام‌دهی آنلاین بنیانگذاری شدند، محصولات مختلفی بنا به نیازهای بازار، طراحی و عرضه شده که از انواع پرتقاضا و رو به رشد، تسهیلات نقطه فروش POS Lending و تسهیلات حالا بخر بعدا بپرداز BNPL است. گرچه که مرزهای تفکیک تعریف برخی محصولات یا خدمات مالی، کمرنگ است و همچنین گاهی نمی‌توان تاریخ مشخصی را برای اولین عرضه خدمتی خاص بیان کرد اما از نخستین عرضه‌های موفق محصول «حالا بخر بعدا بپرداز» از کانال آنلاین، تجربه‌ی فینتک کلارنا در سال 2012 است. کلارنا در سال 2005 با هدف تسهیل فرایند خرید راه‌اندازی شد و همواره به دنبال فراهم کردن امکان پرداخت، پس از خرید بوده است. محصول BNPL کلارنا با ویژگی های جالبش با تقاضای قابل توجهی در بازار مواجه شد و رشد کرد و در پی آن فینتک‌های مختلفی به طراحی و تولید محصولات مشابه پرداختند.

درباره وام نقطه فروش، لینکی که در انتهای این نوشته قرار داده شده را بعدا بخوانید.

اما این مدل «حالا بخر بعدا بپرداز»، برای جامعه ایرانی مفهوم جدیدی نیست. احتمالا شنیده یا تجربه‌اش را داشته باشید که هنگام خرید از سوپر مارکت محله، اجناسی را برده اما بعد از مدتی، مثلا سر ماه، مبلغ آن را پرداخت کنید. در آن هنگام، فروشنده بر اساس شناختش و اعتبار فرد نزد وی، تا مبلغ خاصی جنس نسیه در اختیار قرار می‌داد و در دفتری آن را یادداشت می‌کرد. «حساب دفتری»، تقریبا همین ایده‌ی «حالا بخر بعدا بپرداز» است که حالا با بکارگیری فناوری و داده، در مقیاس بالا قابلیت اجرا دارد.

کلارنا (Klarna)

کلارنا یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین فینتک‌ها در زمینه وام‌دهی آنلاین است که در سال 2005 در سوئد با هدف تسهیل خریدهای اینترنتی راه اندازی شد و امروزه یکی از بزرگترین فینتک‌های دنیا به شمار می‌رود که به بیش از 85 میلیون مشتری در 17 کشور خدمت می‌دهد.

کلارنا راهکارهای پرداخت به مصرف‌کنندگان با مدل حالا بخر بعدا بپرداز پیشنهاد می‌دهد که در زمان نگارش این متن، هنگام به کارگیری روش پرداخت با کلارنا، مصرف‌کنندگان 3 گزینه پیش رو دارند. گزینه اول، پرداخت مبلغ تا مدت 30 روز از موعد خرید است که شامل هیچگونه سودی برای مصرف کننده نمی‌شود. این گزینه، جذابیت بالایی دارد زیرا که در صورت وجود مشکل، زمینه بازگشت محصول پیش از پرداخت هزینه آن فراهم است. گزینه دیگر، راهکار پرداخت در 4 مرحله برای مشتریان است که باید 25% از مبلغ را در موقع خرید و 3 قسط مساوی دیگر را طی هر 2 هفته بازپرداخت نمایند. مادامی که مشتریان به چارچوب زمانی بازپرداخت بدهی‌های اقساط پایبند باشند، هیچ گونه مبلغ اضافه‌ای را پرداخت نخواهند کرد. گزینه سوم نیز دریافت تسهیلات متناسب با مبلغ خرید با دوره بازپرداخت 3 ماه تا 3 سال است که بسته به شرایط و نمره اعتباری فرد، سود تسیهلات محاسبه می‌گردد.

کلارنا برای هر تراکنش، کارمزد ثابتی برای تراکنش و درصدی از مبلغ فروش را از فروشنده دریافت می‌کند و در عوض ریسک نکول تسهیلات را برعهده می‌گیرد و از این طریق کسب درآمد می‌کند.

وبسایت کلارنا:

https://www.klarna.com

افتر پی (After Pay)

افترپی یکی از استارتاپ‌های فینتکی است که خدمت اعتبار BNPL یا بعبارتی حالا بخر بعدا بپرداز را ارائه می‌کند. افترپی به جای ارائه وام‌های چند ماهه یا سالانه، تسهیلات اعتباری با 4 قسط با سررسید هر 2 هفته را فراهم می‌کند که کارمزد صفر برای قرض‌گیرنده دارد. این کارمزد صفر، مادامی است که بازپرداخت به موقع صورت پذیرد و در غیر اینصورت شامل جریمه‌هایی خواهد شد. افترپی سرمایه لازم برای تسهیلات اعطایی را از طریق همکاری با شرکت‌های سرمایه‌گذاری تامین می‌کند.

در مدل اعطای تسهیلات حالا بخر، بعدا بپرداز این استارتاپ، 3 شخصیت قرض‌گیرنده، فروشنده کالا و پلتفرم افترپی وجود دارند که پس از درخواست خرید کالا از سوی قرض‌گیرنده، افترپی مبلغ کالا را به فروشنده کالا بصورت نقد و آنی با کسر درصدی از کل مبلغ کالا پرداخت می‌کند. سپس افترپی از طریق دریافت جمع‌آوری اقساط اعتبار اعطاشده به قرض‌گیرنده‌ و اختلاف کل این مبلغ و مبلغ پرداختی به فروشنده کالا، کسب درآمد می‌کند.

وبسایت افتر پی:

https://www.afterpay.com

افرم (Affirm)

افرم پلتفرم وام‌دهی است که امکان دریافت اعتبار از نوع POS Lending یا وام در نقطه فروش را فراهم می‌کند. این شرکت وام‌هایی با نرخ بهره‌ی پایین ارائه می‌کند. بسته به مبلغ تسهیلات دریافتی، باید اولین قسط از مبلغ خرید در همان زمان خرید پرداخت شود. بعضی مشتریان با توجه به نمره اعتباریشان به تسهیلات با نرخ تقریبا 0% و برخی به تسهیلات با نرخ حداکثر 30% دسترسی پیدا می‌کنند.

درحالی افرم و افترپی رقبای یکدیگر بنظر میرسند که افرم تمرکز بیشتر بر کالاهای با قیمت بالاتر از کالاهای مورد هدف افترپی دارد و این مورد یکی دیگر از نقاط تمایز این کسب‌وکارهاست. این استارتاپ از طریق دریافت هزینه از فروشندگان کالا، کسب درآمد می‌کند. همچنین این کسب‌وکار سرمایه لازم برای تسهیلات اعطایی را از طریق همکاری با بانک تامین می‌کند.

وبسایت افرم:

https://www.affirm.com

پی‌پال (Paypal)

پی‌پال که یکی از فینتک‌های قدیمی و بزرگ دنیاست، خدمات پرداخت شخصی و سازمانی به بیش از 250 میلیون کاربر در سراسر دنیا ارائه می‌کند. گرچه یکی از گزینه‌های پرداخت از طریق پیپال در سالیان گذشته هم استفاده کارت اعتباری بوده اما در میانه های سال 2020، پیپال از محصول تسهیلاتی حالا بخر، بعدا بپرداز خود رونمایی کرد.

در این مدل کسب و کار، پیپال اعتباری را با سود صفر به مشتریانش پیشنهاد می‌دهد که باید در 4 قسط برابر که اولین آن در موعد خرید پرداخت می‌گردد، تسویه گردد. این محصول نخستین بار در بازار ایالات متحده عرضه شد که بسته به قوانین هر ایالت، دیرکرد پرداخت اقساط شامل جریمه هایی نیز می‌شود.

وبسایت پیپال:

https://www.paypal.com/us/digital-wallet/ways-to-pay/buy-now-pay-later

آمازون، اپل و دیگران

در ماه‌های اخیر، شرکت‌های بزرگ دیگری همچون آمازون و اپل نیز محصولات نسبتا مشابهی را با اسامی Amazon Pay Later و Apple Pay Later به بازار عرضه کرده‌اند و حواشی زیادی داشته است. یکی از مطالب خواندنی، سقوط چند درصدی سهام افرم و افترپی در پی خبر ورود اپل به بازار BNPL بوده است.

در ایران نیز ماه‌های گذشته، خبر از رشد و تکاپوی بازیگران این صنعت بوده است و تازه آغاز رقابت بازیگران جدید و سنتی، در بازار وام‌دهی است.

اگر علاقمند به این حوزه هستید، نظرات خود را برای گفتگوی بیشتر به اشتراک بگذارید.

مطالبی که بالاتر اشاره شد:

- قصه‌ی محمد یونس، بنیانگذار گرامین بانک

- تسهیلات نقطه فروش POS Lending چیست و چه تفاوتی با تسهیلات حالا بخر بعدا بپرداز BNPL دارد

- مقدمه‌ای بر فراگیری مالی در وبسایت داتین